حریم لوله گاز چند متر است؟ و چه عواملی بر تعیین این فاصله تأثیر دارند. عواملی مانند قطر لوله، فشار گاز عبوری، نوع خاک منطقه و کاربری اراضی اطراف در تعیین عرض حریم نقش کلیدی دارند. همچنین به اهمیت رعایت حریم برای حفظ ایمنی، پیشگیری از حوادث و الزامات قانونی اشاره شده است. در ادامه جدول استاندارد حریم‌ها بر اساس سایز لوله نیز ارائه شده تا مرجع دقیقی برای مهندسان، سازندگان و ساکنان مناطق نزدیک به خطوط گاز فراهم شود.
حریم لوله گاز چند متر است ؟ حریم لوله گاز به قطر لوله ، نوع لوله ، فشار گاز و نوع خاک بستگی دارد و بر این اساس از 1 تا 30 متر میتواند باشد که در جدول زیر حریم لوله گاز در حالت های مختلف مشخص شده است .لوله های انتقال گاز به عنوان یکی از حیاتی ترین زیرساخت‌های انرژی، باید تحت حفاظت ویژه‌ای قرار گیرند. به همین دلیل سازمان‌ها و شرکت‌های گازرسانی، برای ایمنی مردم تجهیزات و حفظ سلامت محیط زیست، مقررات مشخصی برای حریم لوله گاز تعیین کرده اند. در این مقاله به بررسی این حریم ها، عوامل تأثیرگذار بر آن و تفاوت بین لوله‌های مختلف (توزیع، انتقال، شهری و روستایی) می پردازیم.
جدول حریم لوله گاز بر اساس مقررات شرکت گاز ایران
توجه: برای لوله‌های گاز فشار قوی (خطوط انتقال)، حریم کلی می تواند تا 50 متر نیز برسد.
| نوع لوله | قطر لوله (اینچ) | فشار عملیاتی | حداقل حریم ایمن (هر طرف از محور لوله) |
|---|---|---|---|
| لوله گاز شهری | زیر ۶ اینچ | تا ۶۰ psi | ۱ تا ۳ متر |
| لوله انتقال گاز | ۱۰ تا ۴۲ اینچ | ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ psi | ۱۰ تا ۲۵ متر |
| لوله گاز صنعتی | بالای ۱۲ اینچ | فشار بالا | ۱۵ تا ۳۰ متر |
حریم لوله گاز چیست؟
حریم لوله گاز به ناحیه ای در اطراف مسیر لوله گفته میشود که برای جلوگیری از خطرات احتمالی، ساخت وساز و حفاری در آن ممنوع یا مشروط به مجوز خاص است. این حریم نه تنها از لحاظ ایمنی مهم است، بلکه رعایت آن برای بهره برداری و نگهداری شبکه گاز هم ضرورت دارد.
به نقل از آهن جم : لوله گازی به نوعی از لوله ها گفته میشود که جهت انتقال و جابجایی انواع گاز ها از جمله : گاز طبیعی ، گاز مایع و گاز صنعتی استفاده میشوند.هر لوله گازی با قطر وضخامت متفاوتی تولید میشود و با توجه به قطر و ضخامت خود کاربردی خاص دارد.
برای خرید لوله گاز ، یکی از مهم ترین مواردی که باید در نظر گرفت ، قیمت لوله گاز است.قیمت این لوله ها می تواند بسته به جنس ، اندازه و محل فروش متفاوت باشد.به عنوان مثال ، قیمت لوله گاز ۶ متری از انواع دیگر لوله ها به دلیل طول بیشتر و نیاز به مواد اولیه بیشتر معمولاً کمی بالاتر است.همچنین ، لوله های گازی از جنس گالوانیزه یا فولاد ضد زنگ مقاومت بالایی در برابر فشار گاز و خوردگی دارند و به همین دلیل قیمت بالاتری نیز دارند.
عوامل مؤثر بر تعیین حریم لوله گاز
- عرض حریم لوله گاز بر اساس چند عامل مهم تعیین می شود:
- قطر لوله بیشتر بودن قطر، حریم وسیع‌تری می طلبد
- فشار گاز عبوری فشار بالا = حریم بیشتر
- نوع خاک منطقه
- کاربری اراضی اطراف (مسکونی، صنعتی، کشاورزی و…)
قطر لوله گاز
افزایش قطر لوله به معنای حجم بیشتر گاز عبوری و در نتیجه افزایش ریسک نشت یا انفجار در صورت بروز حادثه است. به همین دلیل، لوله هایی با قطر بالا نیازمند حریم ایمنی بیشتری هستند تا در صورت ایجاد مشکل، خسارت به اطراف کاهش یابد. معمولاً لوله هایی با قطر کمتر از 6 اینچ نیاز به حریم 1 تا 3 متر دارند، در حالی که لوله های انتقال بزرگ تر تا 42 اینچ می توانند نیازمند حریم بیش از 20 متر باشند.
از طرفی لوله های با قطر بالا معمولاً در مسیرهای طولانی تر و برای مصارف صنعتی یا انتقال بین شهری استفاده می شوند. این موضوع باعث میشود اهمیت ایمنی در اطراف آن‌ها دوچندان شود به خصوص در مناطقی که بافت مسکونی یا تجاری متراکم وجود دارد. لذا حریم این نوع لوله ها باید به گونه ای باشد که حتی در بدترین سناریوی نشت یا شکست لوله مردم و اموال عمومی آسیب نبینند.
فشار گاز عبوری
هرچه فشار گاز عبوری از لوله بیشتر باشد، پتانسیل خطر نیز بالاتر خواهد بود. لوله هایی با فشار بالا مثل خطوط انتقال سراسری، در صورت نشت یا ترکیدگی می‌توانند خسارات زیادی به بار آورند. به همین دلیل مقررات حریم گذاری برای لوله‌های فشار بالا بسیار سخت گیرانه تر است و ممکن است حریم آن‌ها تا 25 یا حتی 50 متر نیز تعیین شود.
همچنین فشار بالا به معنای افزایش انرژی ذخیره شده در لوله است. در صورت وقوع حادثه، این انرژی میتواند به صورت انفجار یا آتش سوزی آزاد شود. از این رو در مسیر چنین لوله هایی اجازه ساخت وساز، حفر زمین یا حتی کاشت درختان بلند نیز داده نمی شود مگر با تأیید رسمی شرکت گاز و رعایت تمهیدات ایمنی خاص.
نوع خاک منطقه
نوع خاکی که لوله گاز در آن قرار گرفته تأثیر مستقیمی بر پایداری آن و احتمال نشست یا خوردگی دارد. در مناطقی که خاک سست، رسی یا اسیدی است احتمال حرکت یا فرسایش لوله بیشتر است و در نتیجه باید حریم بیشتری برای آن لحاظ شود تا امکان بازسازی و تعمیر سریع فراهم گردد. در خاک های شنی و مستحکم ریسک کمتری وجود دارد و حریم میتواند محدودتر باشد.
علاوه بر این نوع خاک می تواند بر نحوه دفن لوله و پوشش‌های محافظ آن تأثیر بگذارد. در زمین‌ه ای باتلاقی یا مناطق با سطح آب بالا احتمال زنگ زدگی و نشتی بیشتر است لذا حریم در این موارد معمولاً با دقت بیشتری محاسبه و اجرا میشود.
کاربری اراضی اطراف
نوع کاربری زمین اطراف لوله نقش بسیار مهمی در تعیین حریم دارد. اگر لوله از منطقه مسکونی یا پرتردد عبور کند حریم آن باید بیشتر در نظر گرفته شود تا ساکنان در صورت بروز حادثه در معرض خطر مستقیم نباشند. در مقابل در زمین‌های کشاورزی یا بیابانی که تردد انسانی محدود است حریم میتواند مقداری کمتر باشد.
همچنین در مناطق صنعتی احتمال وجود تجهیزات حساس، مخازن سوخت یا ماشین آلات سنگین وجود دارد که ممکن است با لوله درگیر شوند یا خطر آسیب رسانی داشته باشند. به همین دلیل در اراضی صنعتی نیز حریم ایمنی به شکل خاص تری محاسبه میشود.
عملیات های ممنوعه در حریم لوله گاز
- ساخت وساز بدون هماهنگی با شرکت گاز
- کاشت درختان ریشه دار (مثل چنار، کاج)
- حفر چاه یا قنات
- عبور خطوط موازی دیگر (آب، برق، فاضلاب)
- احداث تأسیسات صنعتی یا دامداری
چرا رعایت حریم لوله گاز اهمیت دارد ؟
رعایت حریم لوله گاز یکی از مهم ترین اصول ایمنی در طراحی، اجرا و بهره‌برداری از شبکه های گازرسانی به شمار می رود. این حریم فضایی است که اطراف لوله برای جلوگیری از حوادث احتمالی و حفظ ایمنی افراد، تجهیزات، ساختمان‌ها و محیط زیست مشخص میشود. در ادامه دلایل اهمیت رعایت این حریم را به صورت کامل بررسی می کنیم.
جلوگیری از خطرات انفجار و آتش سوزی
گاز طبیعی ماده ای بسیار اشتعال پذیر است. در صورت نشت گاز از لوله کوچک ترین جرقه می تواند منجر به انفجار یا آتش سوزی شدید شود. اگر در نزدیکی لوله ساختمان یا تأسیسات انسانی وجود داشته باشد، جان افراد در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد.
حفظ سلامت و ایمنی عمومی
حوادث مرتبط با گاز می توانند پیامدهای جبران ناپذیری برای ساکنان اطراف، رانندگان جاده ای و کارکنان خدمات شهری داشته باشند. با تعیین حریم مناسب، اطمینان حاصل میشود که هیچ فعالیت پرخطر مانند حفاری، ساخت وساز یا عبور کابل ها و لوله‌های دیگر در مجاورت خطوط گاز انجام نشود. این پیشگیری ساده می تواند از فجایع انسانی گسترده جلوگیری کند.
امکان دسترسی سریع برای تعمیر و نگهداری
در طول زمان ممکن است لوله‌های گاز نیاز به تعمیر، بازرسی یا تعویض داشته باشند. اگر ساختمان‌ها یا موانعی در مسیر لوله قرار گرفته باشند دسترسی تیم های تعمیراتی بسیار سخت یا حتی غیرممکن میشود. حریم مناسب اجازه می دهد نیروهای فنی در صورت نیاز به سرعت وارد عمل شوند و بدون تخریب املاک اطراف عملیات ایمن سازی و تعمیرات را انجام دهند.
کاهش ریسک خوردگی و فرسایش لوله
در صورت ساخت وساز یا تغییر کاربری زمین اطراف لوله بدون رعایت حریم شرایط خاک، رطوبت و فشار سطحی تغییر می‌کند. این تغییرات ممکن است منجر به فرسایش، خوردگی یا نشست لوله شود. با حفظ فاصله مناسب پایداری فیزیکی و شیمیایی محیط اطراف لوله حفظ شده و عمر مفید آن افزایش می‌یابد.
جلوگیری از خسارات مالی و حقوقی
در صورت بروز حادثه در مناطق فاقد حریم مناسب هزینه‌های ناشی از خسارت به ساختمان‌ها، خودروها، زیرساخت‌ها و حتی جان انسان‌ها، بسیار سنگین خواهد بود. علاوه بر آن مالک یا مجری پروژه نیز در برابر قانون مسئول شناخته میشود. رعایت حریم قانونی مسئولیت های حقوقی را کاهش داده و از بروز مشکلات قضایی در آینده جلوگیری می‌کند.
الزام قانونی و استانداردهای ملی
رعایت حریم لوله گاز بر اساس آیین نامه‌ها و استانداردهای مصوب ملی و بین المللی الزامی است. تخطی از این ضوابط می تواند منجر به توقف پروژه، جریمه های سنگین و حتی پیگرد قضایی شود.
مجوز ساخت در حریم لوله گاز
در برخی موارد خاص امکان دریافت مجوز احداث سازه سبک یا مشروط از شرکت گاز وجود دارد. اما این کار نیازمند بازدید میدانی، بررسی نقشه و ارائه تعهد رسمی از سوی مالک زمین است.
نتیجه‌گیری
رعایت حریم لوله گاز نه فقط یک الزام قانونی بلکه ضرورتی برای حفظ جان انسان‌ها و پیشگیری از خسارت‌های سنگین مالی است. اگر قصد ساخت وساز یا خرید زمین در مجاورت مسیر خطوط گاز را دارید، حتماً پیش از اقدام با شرکت گاز منطقه تماس بگیرید و استعلام دقیق بگیرید.