مقدمه: نگهداری صحیح و جلوگیری از تخریب وسایل همواره جزء اهداف بشر بوده است. البته امروزه با کمک علم و پیشرفت آن، امری ممکن می‌باشد. زنگ‌زدگی یکی از عوامل تخریب اجسام فلزی به شمار می‌رود که زیرساخت‌های قدیمی را نیز مورد تهدید قرار می‌دهد. راه حل این موضوع، ماده‌ای به نام ضد زنگ است که از تخریب اجسام فلزی جلوگیری می‌کند.
ضد زنگ و کاربرد آن
یک رنگ آلکیدی می‌باشد که از فلزات در برابر عوامل فرسایش و خوردگی محافظت می‌کند. با استفاده از نمونه‌ی مناسب آن می‌توان سازه‌های قدیمی را ترمیم و از تخریب آنها جلوگیری کرد. همچنین امروزه از این ماده برای افزایش بقای سازه‌ها استفاده میشود.
عوامل زنگ زدگی و فرسایش
زنگ زدن اصولاً وقتی جسم در معرض رطوبت و هوا قرار می‌گیرد، اتفاق می‌افتد. قرار گرفتن جسم در برابر آب، باران، آب دریا، نمک هوا و…، از مهم‌ترین دلایل خوردگی شناخته می‌شوند. همچنین عواملی همچون سایش و فرسایش، جریان با سرعت بالا، فشار زیاد، مواد شیمیایی، اسیدها، گازها، الکترولیز و عدم تعادل الکتریکی، میکروارگانیسم‌ها و…، نیز در زنگ‌زدگی اجسام مؤثر هستند. البته با کمک ضد زنگ می‌توان از فلزات در برابر بسیاری از این عوامل محافظت کرد.
اثرات مضر زنگ زدگی
یکی از عوامل ایجاد زنگ‌زدگی، در اثر واکنش شیمیایی فلز با محیط رخ می‌دهد و در واقع فلز اکسیده میشود. برای مثال در اثر این واکنش شیمیایی بین فلز آهن و هوا، آهن اکسید میشود و نتیجه آن پودر نارنجی رنگی می‌باشد که به آن زنگ آهن گفته میشود. این فرآیند موجب از بین رفتن سطح فلز یا ایجاد توده‌هایی در آن میشود. از استحکام و مقاومت فلز می‌کاهد. ضخامت فلز را کاهش می‌دهد. همچنین عملکرد فلز استفاده شده در یک سازه یا دستگاه را دچار مشکل می‌کند و اثرات زیان‌باری بر جای می‌گذارد. در اینجا اهمیت بالای ضد زنگ مورد توجه قرار می‌گیرد.
بهترین نگهبان در برابر زنگ زدگی
روش‌های گالوانیزاسیون و حفاظت کاتدی نیز در برابر خوردگی مقاوم هستند که در ادامه به توضیحی کوتاه از آنها خواهیم پرداخت. اما پوشش و رنگ‌آمیزی فلز در برابر خوردگی بسیار مقاوم است. همچنین راهی آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر به شمار می‌رود. برخی با توجه به این نکته از رنگ‌های معمولی استفاده می‌کنند. اما این رنگ‌ها برای محافظت از فلز مناسب نمی‌باشند، زیرا این لایه‌های نازک، در گذر زمان پوسته پوسته و ضعیف می‌شوند و کارایی مناسب را ندارند. به همین دلیل ضد زنگ‌های امروزی بسیار محکم‌تر و پرکاربرد‌تر می‌باشند.
گالوانیزاسیون
در این روش یک لایه از فلز روی بر روی فلز اندود میشود و تمام سطح آن را می‌پوشاند. لایه روی توسط آبکاری یا از طریق گالوانیزه گرم به سطح فلز منتقل میشود. این روش هزینه بالایی دارد و زمان بیشتری می‌گیرد.
حفاظت کاتدی
برای محافظت از فلز با روش کاتدی، یک بار الکتریکی به جسم وارد می‌کنند و از آن در برابر واکنش الکتروشیمیایی که باعث فرسایش میشود، جلوگیری می‌کنند. از این روش برای اجسام غوطه‌ور یا دفن شده استفاده میشود.
انواع ضد زنگ
ضد زنگ‌ها انواع متفاوتی دارند که هر یک دارای کاربردی گوناگون و منحصر به فرد می‌باشند. در ادامه چند نمونه از آنها را معرفی خواهیم کرد.
ضد زنگ صنعتی:
مدل صنعتی از رنگ‌دانه‌هایی با کیفیت بسیار بالا ساخته شده است. از آن برای مصارف داخلی و خارجی سازه‌ها و اجسام فلزی و گچ‌ها استفاده میشود. چسبندگی خوبی دارد و با پوشش‌‌دهی مناسب، مقاومت خوبی در شرایط جوی از خود نشان می‌دهد.
ضد زنگ اپوکسی:
این نوع بیشتر برای محافظت در برابر خوردگی برای سطوح پوشیده شده از آهن و فولاد به کار می‌رود. این ماده بسیار در برابر اصطکاک مقاوم می‌باشد. همچنین در برابر اسیدهای رقیق، فرآورده‌های نفتی در دریاها، مواد قلیایی و غیره سرسختی خود را نشان داده است. از آن بیشتر برای حفاظت از پل‌های فولادی، سیلوها، سقف‌های آهنی که در معرض مستقیم رطوبت هوا قرار دارند، استفاده میشود.
نکته قابل اهمیت در این نمونه ضد زنگ این است که برای استفاده از آن حتماً باید بستر فلز به خوبی خشک شده باشد و آلودگی‌ای روی آن نباشد.
ضد زنگ آبی:
نوع آبی از کیفیت بالایی برخوردار است. رنگ‌دانه‌های قوی موجب افزایش استحکام فلز می‌شوند. این نمونه بر روی اکثر سطوح به راحتی می‌چسبد. زودتر از رنگ‌های معمولی خشک میشود و بوی کمی از آن پخش میشود. همچنین مقاومت بالایی در برابر ترک‌خوردگی و خرد شدن دارد.
ضد زنگ آهن:
این ضد زنگ یکی از بهترین روش‌های حفاظت از آهن در برابر خوردگی به شمار می‌رود. همچنین ابزارآلات یا ماشین‌ها که در معرض رطوبت هوا قرار می‌گیرند، بیشتر در خطر زنگ‌زدگی هستند. این ماده پوششی محکم است و با استفاده از آن طول عمر اجزا و تجهیزات فلزی را می‌توان افزایش داد و از تحلیل رفتن آنها جلوگیری کرد.
مزایای استفاده از ضد زنگ
- در برابر خوردگی مقاومت می‌کند
- استحکام جسم را بالا می‌برد.
- از لغزش فلز جلوگیری می‌کند
- ایجاد مقاومت با ماده‌ای شیمیایی که واکنش پذیری کمتری با محیط دارد
- دفع کردن قارچ‌ها و جلوگیری از رویش خزه و جلبک بر روی سطح فلز
- جذب و دفع کردن آب و رطوبت هوا
نحوه‌ی استفاده
برای استفاده صحیح، باید سطح فلز را از قبل از هرگونه آلودگی مانند گرد و غبار و گریس پاک کنید. همچنین می‌توانید با استفاده از سمباده زنگ‌زدگی قبلی را از بین ببرید و پس از آن اقدام به زدن ضد زنگ نمایید.
شرایط نگهداری
محیط مناسب برای نگهداری از آنها باید خشک، خنک و به دور از نور خورشید باشد. همچنین پس از هر بار استفاده، درب ظرف را محکم ببندید. این ماده را از مواد اشتعال‌زا و مجاورت با شعله دور نگه دارید.
نکات ایمنی
ضد زنگ را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. بوی پخش‌شده از آن سمی نمی‌باشد. اما در اثر بلعیدن آن سریعاً به پزشک مراجعه کنید. در صورت تماس با پوست مشکلی پیش نمی‌آید، اما اگر پوست حساسی دارید می‌توانید هنگام استفاده از دستکش استفاده کنید. همچنین در اثر تماس با چشم، بلافاصله آن را با آب فراوان شستشو دهید.
ضد زنگ، بهترین راه حل
زنگ زدگی و خوردگی فلزات موجب کاهش استحکام سازه‌ها و اختلال در عملکرد دستگاه‌ها میشود. اعمال ضد زنگ مناسب با توجه به نیاز سازه، آنها را از تخریب نجات می‌دهد و از رسیدن زیان‌های مالی و جانی جلوگیری می‌کند. همچنین استفاده از آن موجب افزایش طول عمر تجهیزات نیز میشود.