آتش یکی از ابتدایی‌ترین کشفیات انسان است که باعث زندگی آسان‌تر و معقول‌تر برای انسان شد. قبل از کشف این ماده، وسیلهای برای روشنایی در شب یا ایجاد گرما و طبخ غذا وجود نداشت. آتش این امکانات را برای بشر فراهم کرد اما گاهی این اختراع سودمند با پیشروی بیش از حد باعث ضرر به زندگی مادی انسان شده است. درگذشته برای خاموش‌کردن آتش ابزارهای زیادی اعم از خاک، برگ‌های ضخیم درختان و آب استفاده می‌شده است. امروزه اغلب کپسول آتش نشانی برای اطفای حریق به کارمی رود. این وسیله انواع مختلفی دارد. البته در هنگام کار با آن باید به مراحل و نکات ایمنی آن توجه شود تا به ترتیب انجام شوند.
ابزار خاموش کردن آتش از گذشته تا به امروز
در اوایل قرن 18 میلادی فردی به نام AmbroseGodfrey که یک شیمی‌دان انگلیسی بود، وسیلهای برای مهار آتش ابداع کرد که مایع خاموش کننده در یک محفظه شیشه‌ای به کار رفته بود. ظرفی کوچک حاوی پودر باروت به همراه یک چاشنی فتیله‌ای نیز در کنار محفظه قرار داشت. با انفجار باروت ظرف متلاشی و مایع خاموش‌کننده به اطراف پراکنده شده و آتش را خاموش می‌کرد.
در سال 1818 یک افسر انگلیسی کپسولی مسی به حجم 3 گالن حاوی پودر کربنات پتاسیم را برای اطفای حریق اختراع کرد که آن را FireExtinguisher به معنای خاموش‌کننده آتش نام‌گذاری نمود. پودر به‌کاررفته در آن خاکستر مروارید بود که به همراه هوای فشرده داخل کپسول از آن خارج می‌شد. این اختراع اولین مدل از کپسول آتش نشانی به شمار می‌رود.
نسخه‌های امروزه کپسول آتش نشانی
امروزه این دستگاه محفظه‌ای فولادی است که مقدار مشخصی ماده خاموش‌کننده دارد. مواد تشکیل‌دهنده این ماده آب، گاز کربن‌دی‌اکسید، پودر بی‌کربنات سدیم یا پتاسیم و فوم خاموش کننده هستند. گاز دی‌اکسیدکربن با فشار خود از محفظه خارج خواهد شد و برای پرتاب کردن سه مورد دیگر گاز نیتروژن به کار می‌رود.
انواع کپسول آتش نشانی
این وسیله گونه‌های مختلفی دارد که هر کدام از آن‌ها کاربرد ویژه خود را دارند.
کپسول آتش نشانی پودر و گاز
معروف‌ترین کپسول آتش نشانی است که کپسول پودری نیز نام دارد. دارای مقداری پودر بی‌کربنات پتاسیم است که به همراه گاز بی اثر نیتروژن با فشار زیاد درون یک سیلندر فولادی جای دارد.
این محصول در 10 سایز تولید شده است که شامل وزن‌های 1 الی 75 کیلوگرم خواهد بود. البته کپسولهایی که وزن سنگینی دارند؛ برای جابهجایی راحت‌تر بر روی ارابه‌ی چرخ‌دار قرار می‌گیرند. کاربرد وزن‌های 1 تا 4 کیلوگرم در خودروها است که اصطلاحاً کپسول ماشینی هم نام دارند.
وزن‌های 6 الی 12 کیلو هم برای نصب در ساختمان‌های مسکونی و اداری به کار می‌روند. کپسول پودری چرخ‌دار با وزن 25، 70 و 75 برای کارخانه‌ها و انبارها مناسب هستند.
کپسول آتش نشانی دی‌اکسید کربن
این نوع کپسول پودر ندارد و به کمک گاز دی‌اکسیدکربن کار می‌کند. گاز CO2 با فشار 150 بار در یک سیلندر فولادی حبس شده و با فشاردادن اهرم به سمت آتش پرتاب می‌شود. سایزهای مختلف این مورد 2 الی 30 کیلوگرم است.
کپسول آتش نشانی آب و گاز
ساده‌ترین کپسول از نظر خاموش‌کننده آتش، کپسول آتش نشانی آب و گاز است. در این مدل آب به همراه گاز نیتروژن با فشار درون کپسول وجود دارد. با فشاردادن اهرم گاز به آب نیرو وارد می‌کند و آب با فشار به بیرون پرتاب خواهد شد. بدنه این کپسول به رنگ آبی است.
کپسول آتش نشانی فوم یا کف
با پاشیدن فوم آتش نشانی بر روی آتش آن را خاموش می‌کند. فوم بر روی آتش ریخته شده و لایه‌ای مانند پتو به وجود می‌آورد و با حذف اکسیژن باعث اطفای حریق خواهد شد. این گونه استفاده عام ندارد و بیشتر ابزار کار آتش نشان‌ها یا افراد آتش نشان موسسات و کارخانه‌ها است.
کپسول آتش نشانی هالوژن
ماده هالوژن خاموش‌کننده‌ای است که مکانیسم اطفای آن تطبیق زیادی به گاز CO2 دارد. کپسول آتش نشانی هالوژن به دلیل سنگین‌تر بودن از هوا به سرعت روی حریق را پوشانده و جای آن را می‌گیرد.
شیوه‌های اطفای حریق
عملیات خاموش‌کردن آتش به یکی از سه روش زیر انجام می‌پذیرد:
- سرد کردن: توسط عواملی مانند آب و گاز کربنیک (co2) صورت می‌گیرد.
- خفه کردن: به وسیله خاک، ماسه، پتو نمدار، خاموش کننده‌های پودری انجام می‌گیرد.
- سد کردن: گرفتن سوخت از طریق مختلف مثل قطع جریان گاز، قطع جریان سوخت، دورکردن مواد قابل اشتعال
چگونگی کار با کپسول آتش نشانی
در زمان آتش‌سوزی کپسول آتش نشانی را به محل حریق منتقل کنید و مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید.
- میله ضامن را بکشید.
- سر شلنگ را به سمت آتش بگیرید.
- دستگیره را فشار دهید.
- شلنگ کپسول را به سمت مرکز آتش بگیرید.
- پشت به باد و رو به منطقه آتش از لبه آتش شروع با حرکت به سمت جلو و حرکت سریع نازل به طرفین ادامه بدهید.
ایمنی کار با کپسول
کپسول‌ها در هنگام نصب و هر 30 روز یک‌بار باید مورد بررسی قرار بگیرند که موارد نیازمند به بازرسی عبارتاند از:
- وجود دستورات کاربری بر روی تابلو حاوی نام کپسول آتش نشانی خوانا باشد و تابلو به سمت بیرون قرار داشته باشد.
- وزن کردن کپسول برای اطمینان از پر بودن آن
- صدمات فیزیکی، خوردگی یا نشتی نداشته باشد.
- کپسول باید در مناطق قابل رویت و در دسترس باشد.
انتخاب کپسول مناسب
استفاده از کپسول‌ها بستگی به کاربرد آن‌ها برای شما دارد. کپسول‌های خانگی و کوچک هیچ وقت مناسب استفاده در مکان‌های بزرگ مثل کارخانه‌ها نیستند. این وسیله باید در دوره‌های معین بررسی شوند. زیرا ممکن است کارایی خود را ازدست‌داده باشند و نیاز به شارژ مجدد داشته باشند. نمونه‌های تولید شده زیادی از کپسول آتش نشانی موجود است. شرکت‌های بایا سیلندر، روناک گاز خزر، خزر سیلندر از معروف‌ترین‌ها در این زمینه هستند که می‌توانید با محصولات آن‌ها آشنا شوید.